Bebeklerde Göz Kayması (Şaşılık): Nedenleri, Tedavisi ve Güncel Yaklaşımlar
Giriş: Bebeklerde Göz Kayması Nedir?
Göz kayması (strabismus), iki gözün aynı noktaya odaklanamaması ve paralel hareket edememesi durumudur. Bebeklerde görülen şaşılık, gözlerden birinin veya her ikisinin farklı yönlere bakmasıyla karakterize nöro-göz hastalığıdır. Türk Oftalmoloji Derneği verilerine göre, çocukluk çağında şaşılık görülme sıklığı %2-4 arasındadır ve erken tanı-tedavi ile büyük oranda düzeltilebilmektedir.
Yenidoğan döneminde (0-3 ay) aralıklı göz kaymaları fizyolojik kabul edilirken, 3. aydan sonra devam eden kaymalar patolojiktir ve mutlaka göz hastalıkları uzmanı tarafından değerlendirilmelidir. Erken müdahale, göz tembelliği (ambliyopi) gelişimini önlemede kritik öneme sahiptir.
Şaşılık Türleri ve Sınıflandırılması
Kayma Yönüne Göre Sınıflandırma
| Şaşılık Türü | Prevalans | Tanım ve Özellikler |
|---|---|---|
| Ezotropya (İçe Kayma) | %50-60 | Gözlerden birinin veya her ikisinin burun köküne doğru kayması. En sık görülen şaşılık türüdür. |
| Eksotropya (Dışa Kayma) | %15-20 | Gözlerin dışa (kulaklara doğru) kayması. Genellikle 2-4 yaş arasında belirginleşir. |
| Hipertropya (Yukarı Kayma) | %5-10 | Gözlerden birinin yukarı doğru kayması. Genellikle göz kası felçlerine bağlıdır. |
| Hipotropya (Aşağı Kayma) | %5-10 | Gözlerden birinin aşağı doğru kayması. Nadir görülen bir şaşılık türüdür. |
Kaymanın Sürekli Olup Olmamasına Göre
- Sürekli (Konstant) Şaşılık: Kayma her zaman mevcuttur. Genellikle daha ciddi vakalardır ve erken müdahale gerektirir.
- Aralıklı (İntermittan) Şaşılık: Kayma belli durumlarda (yorgunluk, hastalık, uzağa bakma) ortaya çıkar. Daha iyi prognoza sahiptir.
Yaşa Göre Sınıflandırma
Konjenital (Doğumsal) Şaşılık
Doğumdan itibaren veya ilk 6 ay içinde ortaya çıkar. Genellikle içe kayma (ezotropya) şeklindedir. Tedavi genellikle cerrahidir ve 1-2 yaş arasında planlanır.
Edinsel (Sonradan Gelişen) Şaşılık
6 aydan sonra herhangi bir yaşta ortaya çıkabilir. Göz bozuklukları, nörolojik problemler veya travmalara bağlı gelişebilir.
Bebeklerde Göz Kaymasının Nedenleri
Yapısal ve Genetik Nedenler
- Ailesel Yatkınlık: Şaşılık öyküsü olan ailelerde görülme sıklığı %40 daha fazladır.
- Göz Kaslarındaki Anomaliler: Kasların yapışma yerlerindeki anomaliler, kas felçleri veya kas gücü dengesizlikleri.
- Gözün Optik Eksenindeki Bozukluklar: Yüksek hipermetropi, miyopi veya astigmatizma.
Nörolojik Nedenler
- Serebral Palsi: Beyin hasarına bağlı gelişen motor bozukluklar.
- Hidrosefali: Beyin omurilik sıvısının artışına bağlı kafa içi basınç artışı.
- Beyin Tümörleri: Özellikle arka kafa çukuru tümörleri.
- Down Sendromu: Genetik sendromlara eşlik eden şaşılık.
Edinsel Nedenler
- Kırma Kusurları: Hipermetropide içe kayma, miyopide dışa kayma eğilimi vardır.
- Travmalar: Doğum travması veya sonradan oluşan kafa travmaları.
- Enfeksiyonlar: Menenjit, ensefalit gibi merkezi sinir sistemi enfeksiyonları.
- Görme Kaybı: Bir gözdeki ciddi görme kaybı (katarakt, göz tümörü) kaymaya neden olabilir.
ACİL DURUM: Ani başlangıçlı göz kayması, çift görme, baş ağrısı, bulantı-kusma eşlik ediyorsa acil nörolojik değerlendirme gerektirebilir. Bu durum kafa içi basınç artışı veya nörolojik patolojilerin habercisi olabilir.
Tanı ve Muayene Yöntemleri
Klinik Muayene
- Işık Refleksi Testi (Hirschberg Testi): Işığın korneadaki yansımasının simetrisi değerlendirilir.
- Kapama Testi: Gözler sırayla kapatılarak kayma miktarı ve yönü belirlenir.
- Priztma Testi: Kayma açısı prizmalarla ölçülür.
- Göz Hareketleri Testi: Gözlerin tüm bakış yönlerindeki hareketleri değerlendirilir.
Görme Keskinliği Değerlendirmesi
- Preverbal Dönem (0-2 yaş): Terciyeli bakış testleri, VEP (görsel uyandırılmış potansiyel).
- Okul Öncesi Dönem (2-5 yaş): Resimli eşleme testleri, Lea sembolleri.
- Okul Çağı (>5 yaş): Snellen eşeli, harf tanıma testleri.
Refraksiyon Muayenesi
Sikloplejik refraksiyon (göz bebeği büyütülerek yapılan muayene) ile gerçek kırma kusuru değerlendirilir. Bebeklerde ve çocuklarda mutlaka sikloplejik refraksiyon yapılmalıdır.
Derinlik Algısı (Stereopsis) Testleri
Hasta gözün kapatılmasıyla derinlik algısının kaybolup kaybolmadığı değerlendirilir. Tedavi başarısının takibinde önemli bir parametredir.
Bebeklerde ilk göz muayenesi doğumdan sonraki ilk 6 ay içinde yapılmalıdır. Ailesinde şaşılık öyküsü olan, prematüre doğan veya gelişimsel geriliği bulunan bebeklerde bu süre daha da erkene alınmalıdır.
Göz Tembelliği (Ambliyopi) Riski
Şaşılığın en önemli komplikasyonu göz tembelliğidir. Beyin, kayma olan gözden gelen bulanık görüntüyü baskılayarak o gözün görme potansiyelini kaybetmesine neden olur. Ambliyopi gelişimi için kritik dönem ilk 7-8 yaştır.
Ambliyopi Gelişim Mekanizmaları
- Şaşılık Ambliyopisi: Kayma nedeniyle iki gözden farklı görüntü gelmesi sonucu beyinin bir görüntüyü baskılaması.
- Refraktif Ambliyopi: İki göz arasında 1.5 diyoptriden fazla kırma kusuru farkı olması.
- Deprivasyon Ambliyopisi: Katarakt, ptosis (göz kapağı düşüklüğü) gibi nedenlerle görsel uyaranın retina üzerine düşememesi.
Ambliyopi tedavisi için kritik pencere 7-8 yaşa kadardır. Bu yaştan sonra göz tembelliğinin tedavisi oldukça zordur. Erken tanı ve tedavi kalıcı görme kaybını önlemede hayati öneme sahiptir.
Tedavi Yöntemleri ve Güncel Yaklaşımlar
Şaşılık tedavisi multidisipliner bir yaklaşım gerektirir. Tedavi planı; şaşılığın tipine, kayma miktarına, hastanın yaşına ve eşlik eden görme problemlerine göre kişiselleştirilir.
1. Gözlük ve Lens Tedavisi
- Refraktif Düzeltme: Hipermetropi, miyopi ve astigmatizmanın düzeltilmesi.
- Priztmatik Camlar: Küçük açılı kaymaların düzeltilmesinde kullanılır.
- Bifokal Gözlükler: Yakın bakışta artan kaymalarda tercih edilir.
2. Ortoptik Tedavi ve Egzersizler
- Kapama Tedavisi: Sağlam gözün kapatılarak tembel gözün çalıştırılması.
- Konverjans Egzersizleri: Yakın bakış için gözlerin içe hareketinin güçlendirilmesi.
- Füzyon Egzersizleri: İki gözün birlikte kullanılmasının öğretilmesi.
- Brock String Egzersizi: Derinlik algısının geliştirilmesi.
3. İlaç Tedavisi
- Atropin Damla: Sağlam göze damlatılarak geçici bulanıklık oluşturma ve tembel gözün kullanılmasını sağlama. Botox Enjeksiyonu: Seçilmiş kas felci vakalarında kas dengesinin sağlanması.
4. Cerrahi Tedavi
Cerrahi endikasyonları:
- Büyük açılı kaymalar (>15 prizma diyoptri)
- Gözlük ve diğer tedavilere yanıt vermeyen kaymalar
- Kozmetik olarak rahatsız edici kaymalar
- Baş pozisyonu gelişen vakalar
Cerrahi Yöntemler
- Kas Geriletme (Rezeksiyon): Zayıf kasın güçlendirilmesi.
- Kas Gerdirme (Resesyon): Fazla çalışan kasın gevşetilmesi.
- Transpozisyon: Kasların yerlerinin değiştirilmesi.
- Ayarlanabilir Dikiş Tekniği: Ameliyat sonrası ince ayar imkanı sağlayan teknik.
Şaşılık cerrahisi genellikle 1-2 saat süren, genel anestezi altında yapılan bir işlemdir. Hastalar genellikle aynı gün taburcu edilir. Tam iyileşme 2-6 hafta arasında değişir.
Evde Yapılabilecek Destekleyici Uygulamalar
Göz Egzersizleri
- Takip Egzersizleri: Parlak ve renkli objelerin gözle takip edilmesi.
- Odaklama Çalışmaları: Yakın-uzak odaklanma egzersizleri.
- Göz Kordinasyonu: İki gözün birlikte çalışmasını sağlayan aktiviteler.
Görsel Uyaranların Zenginleştirilmesi
- Yüksek kontrastlı siyah-beyaz oyuncaklar (0-3 ay)
- Canlı renkli ve desenli objeler (3-6 ay)
- Üç boyutlu ve dokunsal oyuncaklar (6 ay ve sonrası)
Evde yapılan uygulamalar profesyonel tedavinin yerini tutmaz. Bu uygulamalar sadece destekleyici olarak kullanılmalı ve mutlaka göz doktorunun önerdiği tedavi planına uyulmalıdır.
Takip ve Prognoz
Takip Programı
- 0-3 yaş: 3-6 aylık periyotlarla kontroller
- 3-6 yaş: 6 aylık periyotlarla kontroller
- 6-18 yaş: Yıllık kontroller (tedavi gerektirmeyen vakalarda)
Prognozu Etkileyen Faktörler
- Tanı konulma ve tedavi başlama yaşı
- Şaşılığın tipi ve şiddeti
- Eşlik eden görme problemleri
- Aile uyumu ve tedaviye devamlılık
- Cerrahi gerekliliği ve zamanlaması
Erken tanı ve tedavi alan şaşılık vakalarında başarı oranı %70'in üzerindedir. Tedavi edilmeyen vakalarda ise kalıcı görme kaybı, derinlik algısı bozukluğu, okul başarısında düşüş ve psikososyal problemler gelişebilir.
Sonuç ve Öneriler
Bebeklerde göz kayması, erken tanı ve uygun tedavi ile büyük oranda düzeltilebilen bir durumdur. Ebeveynlerin bebeklerinin göz sağlığını düzenli olarak takip etmeleri, şüpheli durumlarda zaman kaybetmeden göz hastalıkları uzmanına başvurmaları kritik öneme sahiptir.
Şaşılık tedavisi sabır ve düzenli takip gerektiren bir süreçtir. Ailelerin tedavi planına uyumu, çocuğun psikolojik destek alması ve okul çağındaki çocukların öğretmenlerinin bilgilendirilmesi tedavi başarısını artıran önemli faktörlerdir.
Unutulmamalıdır ki; her çocuğun net ve konforlu bir görüş hakkı vardır. Günümüzde şaşılık tedavisinde kullanılan modern yöntemler sayesinde, çocukların büyük çoğunluğu normal bir görme fonksiyonuna kavuşabilmektedir.
Kaynakça ve Referanslar: Bu makale, Türk Oftalmoloji Derneği, Amerikan Oftalmoloji Akademisi (AAO), Avrupa Şaşılık Derneği (ESA) kılavuzları ve güncel bilimsel literatürdeki randomize kontrollü çalışmalar, meta-analizler ışığında hazırlanmıştır. İçerik en güncel tıbbi bilgilerle uyumludur.