Edwards Sendromu (Trizomi 18): Kapsamlı Bilimsel Rehber
İçindekiler
Edwards Sendromu Nedir?
Edwards Sendromu, tıbbi literatürde Trizomi 18 olarak bilinen, 18. kromozomun tamamının veya bir kısmının trizomisi (üç kopya) sonucu ortaya çıkan ciddi bir kromozomal anomalidir. İlk kez 1960 yılında İngiliz genetikçi John H. Edwards tarafından tanımlanmıştır.
Edwards Sendromu, insanlarda görülen en ağır kromozomal anomalilerden biridir ve multisistemik tutulum ile karakterizedir. Sendrom, birçok konjenital anomali, gelişimsel gerilik ve yaşam süresinde önemli kısıtlılık ile ilişkilidir.
Önemli Bilgi: Edwards Sendromu, Down Sendromu'ndan (Trizomi 21) sonra en sık görülen otozomal trizomidir, ancak klinik seyri çok daha ağırdır.
Epidemiyoloji ve Görülme Sıklığı
Edwards Sendromu'nun görülme sıklığı ve epidemiyolojik özellikleri şunlardır:
| Parametre | Değer/Açıklama |
|---|---|
| Canlı doğumlarda görülme sıklığı | 1:3.000 - 1:8.000 |
| Prenatal tanı alan vakalar | 1:2.500 - 1:4.000 |
| Cinsiyet dağılımı | Kız:Erkek = 3:1 oranında kızlarda daha sık |
| Anne yaşı ile ilişki | İleri anne yaşı ile risk artar (35 yaş üstü) |
| Spontan abortus oranı | Tanı konan gebeliklerin %50-95'i düşükle sonuçlanır |
İleri anne yaşı, Edwards Sendromu için en önemli risk faktörüdür. 20 yaşındaki bir gebede risk 1:10.000 iken, 40 yaşındaki bir gebede bu risk 1:450'e kadar yükselir. Bunun nedeni, ileri anne yaşında meiotik ayrılmama olaylarının artmasıdır.
Demografik Farklılıklar
Edwards Sendromu görülme sıklığı coğrafi bölgelere ve etnik gruplara göre değişiklik göstermez. Ancak, prenatal tanı olanaklarının yaygınlığına bağlı olarak canlı doğum oranları değişkenlik gösterebilir.
Genetik Özellikler
Edwards Sendromu, genetik mekanizmalarına göre üç ana tipte görülür:
1. Serbest Trizomi 18 (%94)
En sık görülen formdur. Tüm hücrelerde ekstra bir 18. kromozom bulunur. Bu durum, genellikle maternal meiyoz sırasında (özellikle Meiyoz II'de) kromozomların ayrılmaması (nondisjunction) sonucu oluşur. Rastgele bir olaydır ve tekrarlama riski düşüktür.
2. Mozaik Trizomi 18 (%5)
Bu formda, bireyin bazı hücrelerinde normal kromozom sayısı (46) bulunurken, diğer hücrelerinde 47 kromozom vardır. Mozaisizm, postzigotik mitotik ayrılmama sonucu oluşur. Klinik bulgular, trizomik hücrelerin oranına ve dağılımına bağlı olarak daha hafif seyredebilir.
3. Translokasyon Trizomi 18 (%1)
Nadir görülen bu formda, 18. kromozomun bir kısmı veya tamamı başka bir kromozoma (genellikle 13, 14, 15, 21 veya 22. kromozomlar) bağlanır. Bu durum, ebeveynlerden birinin dengeli translokasyon taşıyıcısı olması durumunda kalıtsal olabilir ve tekrarlama riski yüksektir.
Genetik Not: 18. kromozom yaklaşık 85 milyon baz çifti ve 300-400 gen içerir. Trizomi 18'nin ciddi fenotipik etkileri, bu kromozomdaki fazla gen dozajından kaynaklanır.
Klinik Bulgular ve Fiziksel Özellikler
Edwards Sendromu'na özgü çok sayıda klinik bulgu ve fiziksel özellik tanımlanmıştır. Bu bulguların çoğu prenatal dönemde veya doğumda tespit edilebilir.
Prenatal Bulgular
- Gelişme geriliği (IUGR)
- Polihidramnios veya oligohidramnios
- Artmış nukal kalınlık veya nukal kistik higroma
- Koroid pleksus kistleri
- Kardiyak anomaliler (VSD, ASD, Fallot tetralojisi)
- Diyafragma hernisi
- Omfalosel
- El ve ayak anomalileri (klinodaktili, overlaping fingers)
Kraniyofasiyal Özellikler
- Dolikosefali (uzun kafa yapısı)
- Mikrognati (küçük çene)
- Düşük yerleşimli, malforme kulaklar
- Hipertelorizm (gözler arası mesafenin artması)
- Yarık dudak/damak
- Kısa palpebral fissürler
Nörolojik Bulgular
- Şiddetli gelişimsel gerilik
- Hipotoni (erken dönem) veya hipertoni (geç dönem)
- Konvülziyonlar
- Apne atakları
- Hidrosefali
- Arnold-Chiari malformasyonu
Kardiyovasküler Anomaliler
Edwards Sendromlu bireylerin %90'ından fazlasında konjenital kalp defektleri görülür:
- Ventriküler septal defekt (VSD) - %70
- Atriyal septal defekt (ASD) - %60
- Patent duktus arteriozus (PDA) - %50
- Fallot tetralojisi - %10
- Çift çıkışlı sağ ventrikül - %5
Diğer Sistem Anomalileri
- Gastrointestinal: Özofageal atrezi, intestinal malrotasyon
- Genitoüriner: Horseshoe böbrek, kriptorşidizm
- İskelet: Kısa sternum, radial aplazi, rocker-bottom feet
- Solunum: Apne, trakeoözofageal fistül
Prenatal Tanı Yöntemleri
Edwards Sendromu tanısı, prenatal dönemde çeşitli tarama ve tanı testleri ile konulabilir.
Tarama Testleri
| Test Adı | Uygulama Zamanı | Saptama Oranı |
|---|---|---|
| İlk trimester taraması | 11-14. hafta | %80-90 |
| İkinci trimester taraması | 15-20. hafta | %60-80 |
| Non-invazif prenatal test (NIPT) | 10. haftadan itibaren | %99 |
| Detaylı ultrason | 18-22. hafta | %70-80 |
Kesin Tanı Testleri
Koryon Villus Biyopsisi (CVS)
10-13. gebelik haftalarında uygulanır. Plasentadan örnek alınarak fetal kromozom analizi yapılır. %1-2 düşük riski taşır.
Amniyosentez
15-20. gebelik haftalarında uygulanır. Amniyon sıvısından alınan fetal hücrelerde kromozom analizi yapılır. %0.5-1 düşük riski taşır.
Kordosentez
18. gebelik haftasından sonra uygulanır. Fetal kordon kanından kromozom analizi yapılır. Diğer yöntemlere göre daha yüksek risk taşır.
Uyarı: Tarama testleri kesin tanı koydurmaz, sadece risk değerlendirmesi yapar. Kesin tanı için invazif testler gereklidir.
Postnatal Tanı ve Değerlendirme
Doğum sonrası Edwards Sendromu tanısı, klinik bulgulara dayanarak şüphelenilmesi ve periferik kandan yapılan kromozom analizi (karyotip) ile kesinleştirilir.
Tanısal Yaklaşım
- Fiziksel muayene ve karakteristik bulguların değerlendirilmesi
- Karyotip analizi (standart sitogenetik analiz)
- FISH (Floresan in situ hibridizasyon) - hızlı tanı için
- Kromozom mikrodizisi (Array CGH) - mozaik formlar için
Sistemik Değerlendirme
Tanı konduktan sonra, eşlik eden anomalilerin değerlendirilmesi için kapsamlı bir inceleme yapılmalıdır:
- Ekokardiyografi (kardiyak anomaliler için)
- Abdominal ultrason (böbrek ve GIS anomalileri için)
- Kraniyal ultrason/Beyin MRI (nörolojik anomaliler için)
- İşitme testi
- Göz muayenesi
Prognoz ve Yaşam Beklentisi
Edwards Sendromu'nun prognozu genellikle kötüdür. Yaşam beklentisi ve klinik seyir, trizominin tipine ve eşlik eden anomalilerin şiddetine bağlıdır.
Yaşam Süresi İstatistikleri
| Zaman Aralığı | Hayatta Kalma Oranı |
|---|---|
| 1. hafta | %50-75 |
| 1. ay | %30-40 |
| 1. yıl | %5-10 |
| 10. yıl | <%1 |
Prognostik Faktörler
- Olumsuz faktörler: Ciddi kardiyak anomaliler, solunum yetmezliği, nörolojik komplikasyonlar
- Nispeten daha iyi prognoz: Mozaik form, izole anomaliler, kız cinsiyet
Uzun Dönem Sağkalanlar
Uzun süre hayatta kalan Edwards Sendromlu bireylerde şu özellikler gözlenir:
- Şiddetli gelişimsel gerilik
- Beslenme güçlükleri (çoğu tüple beslenir)
- Kronik solunum problemleri
- İleri düzeyde bakım gereksinimi
- Sınırlı sosyal etkileşim
Tedavi ve Yönetim Yaklaşımları
Edwards Sendromu'nun küratif bir tedavisi bulunmamaktadır. Tedavi yaklaşımı, semptomatik ve destekleyici bakım üzerine odaklanır.
Multidisipliner Yaklaşım
Edwards Sendromlu bireylerin bakımında aşağıdaki uzmanlık alanları işbirliği içinde çalışmalıdır:
- Neonatolog/Pediatrist
- Pediatrik kardiyolog
- Pediatrik nörolog
- Genetik uzmanı
- Beslenme uzmanı
- Fizyoterapist
- Palyafor bakım uzmanı
Tedavi Seçenekleri
Konservatif Yaklaşım
- Beslenme desteği (nazogastrik tüp, gastrostomi)
- Solunum desteği (oksijen, mekanik ventilasyon)
- Enfeksiyon profilaksisi ve tedavisi
- Konvülziyon kontrolü
- Ağrı yönetimi
Cerrahi Müdahaleler
Cerrahi müdahaleler konusunda etik ikilemler bulunmaktadır. Karar, ailenin tercihleri ve bireysel durum göz önünde bulundurularak verilmelidir:
- Kardiyak cerrahi (VSD/ASD onarımı)
- Gastroşizi/Omfalosel onarımı
- Trakeoözofageal fistül onarımı
- Gastroenterolojik cerrahiler
Etik Karar Verme
Edwards Sendromu'nda tedavi yaklaşımı konusunda etik ikilemler sık yaşanır. Karar verme sürecinde şu faktörler göz önünde bulundurulmalıdır:
- Bebeğin yaşam kalitesi
- Prognoz ve beklenen yaşam süresi
- Ailenin tercihleri ve değerleri
- Tıbbi müdahalelerin yarar-zarar dengesi
Tedavi Felsefesi: Güncel yaklaşım, yaşam kalitesini artırmaya yönelik destekleyici bakımın ön planda tutulması, agresif müdahalelerden kaçınılması yönündedir.
Ailesel Risk ve Genetik Danışmanlık
Edwards Sendromu'nda tekrarlama riski, altta yatan genetik mekanizmaya bağlıdır.
Tekrarlama Riskleri
| Trizomi Tipi | Tekrarlama Riski |
|---|---|
| Serbest Trizomi 18 | %1'den az |
| Mozaik Trizomi 18 | %1'den az |
| Translokasyon Trizomi 18 | Ebeveyne bağlı değişir (%5-100) |
Genetik Danışmanlık
Edwards Sendromu tanısı alan ailelere kapsamlı genetik danışmanlık verilmelidir:
- Hastalığın doğası ve prognozu hakkında bilgilendirme
- Tekrarlama riskinin açıklanması
- Sonraki gebeliklerde prenatal tanı seçenekleri
- Psikososyal destek ve yas danışmanlığı
- Aile destek gruplarına yönlendirme
Prenatal Tanı Seçenekleri
Sonraki gebeliklerde aşağıdaki seçenekler sunulmalıdır:
- Preimplantasyon genetik tanı (PGT)
- Erken prenatal tarama ve tanı testleri
- Ebeveynlerde periferik kandan karyotip analizi
Etik Konular ve Yaşam Kalitesi
Edwards Sendromu, tıp etiği açısından önemli ikilemler oluşturan bir durumdur.
Etik İkilemler
- Yaşam destek tedavileri: Agresif tıbbi müdahalelerin sınırları
- Cerrahi girişimler: Kısıtlı yaşam beklentisi olan bireylerde cerrahinin yeri
- Prenatal tanı: Gebeliğin sonlandırılması kararı
- Kaynak dağılımı: Sınırlı sağlık kaynaklarının kullanımı
Yaşam Kalitesi Değerlendirmesi
Edwards Sendromlu bireylerin yaşam kalitesi değerlendirilirken şu faktörler göz önünde bulundurulmalıdır:
- Ağrı ve rahatsızlığın kontrolü
- Beslenme ve büyüme durumu
- Sosyal etkileşim kapasitesi
- Aile bağlarının güçlendirilmesi
- Palyafor bakım hizmetlerine erişim
Aile Merkezli Bakım
Edwards Sendromlu bireylerin bakımında aile merkezli yaklaşım esastır:
- Ailenin karar verme sürecine aktif katılımı
- Kültürel ve dini değerlere saygı
- Psikososyal destek hizmetleri
- Yaşam sonu bakım planlaması
- Yas danışmanlığı ve destek grupları
Son Söz: Edwards Sendromu, tıbbi, etik ve duygusal olarak karmaşık bir durumdur. Bakım, bireyin ve ailenin ihtiyaçlarına odaklanmalı, yaşam kalitesini maksimize etmeyi hedeflemelidir.
Not: Bu makale bilgilendirme amaçlı hazırlanmıştır. Edwards Sendromu tanı, tedavi ve takip süreçleri için mutlaka bir uzman hekime ve genetik danışmana başvurunuz.