Kemik İliği Nakli (Kök Hücre Nakli): Tedavi Süreci ve Sonrası
Kemik iliği, vücudumuzdaki uzun kemiklerin içinde, merkezde yer alan, yumuşak, süngerimsi dokudur. İçinde kan yapıcı kök hücreler bulunur. Kök hücre (kemik iliği) nakli, uygulanan tedavilerden beklenen faydayı görmemiş lösemi, lenfoma, miyelodisplastik sendrom, multiple myelom, kemik iliği yetmezliği (ağır aplastik anemi) gibi hastalıklarda önerilen bir tedavi seçeneğidir.
Önemli Not: Kemik iliği nakli, SGK kapsamındaki hastalara uygun endikasyonlarda ücretsiz yapılmaktadır.
İçindekiler
- Kemik İliği Nakli Türleri
- Kemik İliği (Kök Hücre) Nakli, Hangi Hastalıklarda Uygulanır?
- Kemik İliği Naklinde (Kök Hücre Naklinde) Hücreler Nasıl Toplanır?
- Kemik İliği Nakli (Kök Hücre Nakli) Nasıl Yapılır?
- Kemik İliği (Kök Hücre) Naklinin Aşamaları Nelerdir?
- Kemik İliği Nakli Sonrası Görülebilecek Sorunlar Nelerdir?
- Kemik İliği Nakli Sonrası Geç Dönemde Karşılaşılabilecek Sorunlar
- Hangi Durumlarda Doktora Başvurulmalıdır?
Kemik İliği Nakli Türleri
Kemik iliği ya da kök hücre nakli iki şekilde yapılabilir:
- Allojeneik Nakil: Sağlıklı kök hücreler bir kişiden diğer kişiye nakledilir
- Otolog Nakil: Kişinin kendi hücreleri önceden toplanıp dondurularak daha sonra kendisine aktarılır
Allojeneik kök hücre kaynağı olarak HLA uyuşumlu sağlıklı akraba ya da akraba dışı vericiler, kordon kanı ya da yarı yarıya uyuşumlu anne-baba-çocuk ya da kardeşler kullanılabilir. Otolog kök hücre kaynağı ise kişinin kendisidir.
Kemik İliği (Kök Hücre) Nakli, Hangi Hastalıklarda Uygulanır?
Allojeneik Kök Hücre (Kemik İliği) Naklinin Uygulandığı Hastalıklar
- Akut miyeloid lösemi (AML)
- Kronik miyelositik lösemi (KML)
- Kronik lenfositik lösemi (KLL)
- Hodgkin dışı lenfoma (HDL)
- Hodgkin lenfoma (HL)
- Miyelodisplastik sendrom (MDS)
- Ağır aplastik anemi (AAA), kemik iliği yetmezliği ile giden diğer durumlar
Otolog Kök Hücre (Kemik İliği) Naklinin Uygulandığı Hastalıklar
Otolog kök hücre nakli; yüksek doz tedavi uygulamak amacıyla kullanılan bir yöntemdir. Kök hücreler, yüksek doz tedavinin kemik iliğinde oluşturduğu hasarı önlemek amacı ile kullanılır.
- Multipl myelom (MM)
- Hodgkin lenfoma
- Hodgkin dışı lenfoma
- Akut miyeloid lösemi (bazı alt gruplarda)
Kemik İliği Naklinde (Kök Hücre Naklinde) Hücreler Nasıl Toplanır?
Sağlıklı vericiden kök hücre toplamanın iki yöntemi vardır:
1. Kemik İliğinden Kök Hücre Toplama
Bu yöntemde verici ameliyathanede genel anestezi ile uyutulur ve özel iğneler kullanılarak vericinin kalça kemiğinden kemik iliği toplama işlemi yapılır.
2. Aferez Yöntemi ile Toplama
Vericiye büyüme faktörü uygulanarak kemik iliğinden dolaşan kana yönlendirilen kök hücrelerin aferez cihazı aracılığı ile vericinin kol damarlarından toplanması yöntemidir.
Kemik İliği Nakli (Kök Hücre Nakli) Nasıl Yapılır?
Kök hücreler hastaya damar yolu aracılığı ile verilir. Bunun için genellikle santral venöz kateter adı verilen, damar içi yerleştirilen aparatlar kullanılır.
Kemik İliği (Kök Hücre) Naklinin Aşamaları Nelerdir?
Nakil ünitesi içinde geçen süreci üç aşamaya ayırabiliriz:
1. Hazırlık Rejimi (Kondisyonlama)
Bu dönemde hastalığa ve hastanın yaşına göre uygun olan bir tedavi seçilir. Tedavi süresi uygulanan protokole göre değişir. Hazırlık rejiminin üç temel amacı vardır:
- Hastada tespit edilemeyecek orandaki hastalıklı hücrelerin yok edilmesi
- Hastanın kemik iliğinin boşaltılarak verici hücrelerine yer açılması
- Hastanın bağışıklık sistemi baskılanarak verici hücrelerine reaksiyon göstermesinin engellenmesi
2. Kök Hücrelerin Verilmesi
Toplanan kök hücreler hastaya damar yoluyla verilir.
3. Engraftman Aşaması
Vericinin kök hücrelerinin, alıcının kemik iliğinde çoğalması aşamasıdır.
Takip Süreci: Hastalar nakil ünitesinden taburcu olduktan sonra nakil polikliniğinde takip edilirler. İlk 3 aylık erken dönemde haftada bir ya da iki haftada bir kontrol gereklidir. İlk bir yıl dolana kadar, hastanın düzenli olarak her ay kontrollerinin gerçekleştirilmesi gerekir.
Kemik İliği Nakli (Kök Hücre Nakli) Sonrası Görülebilecek Sorunlar Nelerdir?
Graft Versus Host Hastalığı (GVHH)
Nakil sonrası erken dönemde karşılaşılan sorunların başında Graft Versus Host Hastalığı (GVHH) gelir. GVHH, vericiye ait bağışıklık sistemi hücrelerinin alıcıya karşı başlattığı bir savaştır ve vücudun çeşitli dokularında hasar oluşturur.
- En sık hasar gören dokular cilt, karaciğer ve mide-bağırsak sistemidir
- Ciltte kızarıklık, kaşıntı, mide-bağırsak sisteminde bulantı, kusma, ishal ve karaciğerde testlerde bozulma ile ortaya çıkar
- Bu hastalık, HLA tam uyuşumlu kardeş vericilerden yapılan nakillerde %30-40, akraba dışı vericilerden yapılan nakillerde ise %60-70 oranında görülür
Diğer Önemli Sorunlar
- Graft yetmezliği: Verilen kök hücrelerin alıcı kemik iliğinde yerleşip çoğalamaması
- Nüks (Relaps): Hastalığın nakilden sonra yeniden ortaya çıkması
- Enfeksiyonlar: Nakil sonrası hasta enfeksiyonlara açık durumdadır
Kemik İliği Nakli (Kök Hücre Nakli) Sonrası Geç Dönemde Karşılaşılabilecek Sorunlar Nelerdir?
Kemik iliği nakli sonrası karşılaşılabilecek sorunlar bazen uzun süreli olup hastanın normal yaşamına dönmesini zorlaştırarak fiziksel zorlukların yanında ruhsal zorlukları da beraberinde getirebilir.
- Hormonal dengesizlikler
- Tiroid fonksiyon bozuklukları
- Kemik zayıflaması (osteoporoz)
- Katarakt
- İskelet-kas sistemi şikayetleri
- Cilt değişiklikleri
- Saç ve saçlı deriye ait değişiklikler
- Üreme sistemine ait değişiklikler
- İkincil kanserler
Hangi Durumlarda Doktora Başvurulmalıdır?
Aşağıdaki belirtilerden herhangi biri görüldüğünde derhal doktora başvurulmalıdır:
- Ateş
- Nefes darlığı
- Bulantı, kusma
- İshal
- Vücutta kızarıklık ve kaşıntı
- Baş ağrısı
- Görme bulanıklığı
- İdrarda yanma ve kanama
- Ağızda yara
- Kateter bölgesinde kızarıklık ve ağrı