Epilepsi ve Epilepsi Cerrahisi: Nedenleri, Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri
Epilepsi, halk arasında "sara hastalığı" olarak bilinen, beyindeki anormal elektriksel aktivite sonucu ortaya çıkan nörolojik bir hastalıktır. Her yaşta görülebilen epilepsi, kişilerin günlük hayatını önemli ölçüde etkileyebilir ve genellikle uzun süreli tedavi gerektirir. Günümüzde epilepsi tedavisinde ilaç tedavilerinin yanı sıra cerrahi yöntemler de başarıyla uygulanmaktadır.
Teknoloji ve tıbbın gelişmesiyle birlikte epilepsi cerrahisi daha yaygın hale gelmiş, bu sayede hastaların nöbet riskleri önemli ölçüde azaltılabilmiş ve sosyal hayatlarına daha normal şekilde devam edebilmeleri sağlanmıştır.
Epilepsi Nedir?
Epilepsi, beyin hücrelerinde (nöronlar) görülen anormal elektriksel aktivitelerin normal beyin fonksiyonlarını etkilemesi sonucunda ortaya çıkan bir nörolojik bozukluktur. Bu anormal aktiviteler, ani ve istemsiz kasılmalara, bilinç değişikliklerine ve duygusal dalgalanmalara neden olabilir.
Epilepsi nöbetleri genellikle titreme, bilinç kaybı ve çeşitli vücut hareketleri şeklinde kendini gösterir. Tanı için bu nöbetlerin birden fazla kez tekrarlaması gerekmektedir. Epilepsi her yaş grubunda görülebilse de, çocukluk çağı ve ileri yaşlarda daha sık rastlanmaktadır.
Epilepsi Neden Olur?
Epilepsinin nedenleri kişiden kişiye değişiklik gösterebilir. Bazı hastalarda altta yatan neden tespit edilebilirken, bazılarında ise nedeni bilinmeyen (idyopatik) epilepsi tanısı konulur. Epilepsiye neden olabilen faktörler şunlardır:
- Genetik faktörler ve kalıtımsal yatkınlık
- Beyin tümörleri
- Beyin enfeksiyonları (menenjit, ensefalit gibi)
- Kafa travmaları (kaza, düşme, yaralanmalar)
- Doğum sırasında yaşanan travmalar
- Beyin damar hastalıkları (inme, anevrizma)
- Gelişimsel beyin anomalileri
- Metabolik bozukluklar
Epilepsi Nöbetleri Sırasında İlk Yardım
Epilepsi nöbetleri genellikle birkaç dakika sürer. Bu süre zarfında nöbet geçiren kişiyi güvende tutmak öncelikli hedef olmalıdır. Doğru ilk yardım uygulamaları hayati önem taşır.
Yapılması Gerekenler
- Sakin olun ve hastanın yanında kalın
- Hastayı yaralanmalardan korumak için yere yatırın
- Başının altına yumuşak bir destek yerleştirin
- Gözlük, takı gibi nesneleri çıkarın
- Nöbet bitene ve kişi tamamen uyanana kadar yanında kalın
- Hastayı nazikçe yan çevirerek solunum yolunu açık tutun
Yapılmaması Gerekenler
- Hastanın ağzına bir şey sokmaya çalışmayın
- Hastayı tutarak nöbeti durdurmaya çalışmayın
- Su veya ilaç vermeye çalışmayın
- Sunî solunum yapmaya çalışmayın (normalde gerekmez)
Acil tıbbi yardım gerektiren durumlar: Nöbet 5 dakikadan uzun sürerse, ardışık nöbetler olursa, nöbet suda gerçekleşirse, hasta hamileyse veya nöbet sırasında yaralanırsa derhal ambulans çağırın.
Epilepsi Türleri
Epilepsi, nöbetlerin başlangıç yerine ve yayılımına göre temel olarak iki gruba ayrılır:
Fokal (Parsiyel) Epilepsi
Beynin belirli bir bölgesinde başlayan nöbetlerdir. Fokal epilepsi kendi içinde ikiye ayrılır:
Basit Fokal Nöbetler
Bilinç açıktır. Nöbetin başladığı beyin bölgesine bağlı olarak farklı belirtiler görülebilir:
- Ani duygusal değişimler (korku, mutluluk)
- Deja vu veya jamais vu hisleri
- Görsel veya işitsel halüsinasyonlar
- Vücudun belirli bölgelerinde karıncalanma veya uyuşma
Kompleks Fokal Nöbetler
Bilinç değişikliği veya kaybı ile karakterizedir:
- Boş boş bakma
- Otomatizmler (çiğneme, yutkunma, el sürtme)
- Anlamsız hareketler veya sesler çıkarma
- Nöbet sonrası şaşkınlık hali
Jeneralize Epilepsi
Beynin her iki tarafını da aynı anda etkileyen nöbetlerdir. Başlıca jeneralize nöbet türleri:
- Absans nöbetler (dalma nöbetleri)
- Tonik-klonik nöbetler (büyük nöbet)
- Miyoklonik nöbetler (ani sıçramalar)
- Atonik nöbetler (ani kas tonusu kaybı)
Epilepsi Teşhisi
Epilepsi tanısı koymak için çeşitli tetkikler ve değerlendirmeler yapılır:
Elektroensefalografi (EEG)
Beynin elektriksel aktivitesini kaydeden en önemli tanı yöntemidir. EEG, anormal elektriksel deşarjların varlığını ve kaynağını tespit etmeye yardımcı olur.
Manyetik Rezonans Görüntüleme (MR)
Beyin yapısındaki anormallikleri (tümör, gelişimsel anomali, skar dokusu) tespit etmek için kullanılır.
Diğer Tetkikler
- Bilgisayarlı Tomografi (BT)
- Pozitron Emisyon Tomografisi (PET)
- Tek Foton Emisyon Bilgisayarlı Tomografisi (SPECT)
- Kan testleri (metabolik ve genetik incelemeler)
Epilepsi tanısı için detaylı hasta öyküsü esastır. Nöbetlerin özellikleri, sıklığı, tetikleyici faktörler ve aile öyküsü tanıda kritik öneme sahiptir.
Epilepsi Tedavisi
Epilepsi tedavisinde temel amaç nöbetleri kontrol altına almak ve hastanın yaşam kalitesini artırmaktır. Tedavi seçenekleri şunlardır:
İlaç Tedavisi (Antiepileptik İlaçlar)
Epilepsi tedavisinde en sık kullanılan yöntemdir. Hastaların yaklaşık %60-70'inde tek bir ilaçla nöbet kontrolü sağlanabilmektedir. İlaç seçimi nöbet tipine, hastanın yaşına ve genel sağlık durumuna göre belirlenir.
Epilepsi Cerrahisi
İlaç tedavisine dirençli epilepside (en az iki uygun ilaca rağmen nöbetlerin devam etmesi) cerrahi seçenek değerlendirilir. Epilepsi cerrahisi temel olarak iki türdür:
Rezektif Cerrahi
Nöbetlere neden olan beyin bölgesinin çıkarılmasıdır. En sık uygulanan epilepsi cerrahisi türüdür. Uygun hastalarda nöbetlerin tamamen kontrol altına alınmasını sağlayabilir.
Fonksiyonel (Palyatif) Cerrahi
Nöbetlerin tamamen durdurulması mümkün olmadığında, nöbet şiddetini ve sıklığını azaltmak amacıyla uygulanan cerrahi yöntemlerdir. Korpus kallosotomi ve vagus sinir stimülasyonu bu grupta yer alır.
Diğer Tedavi Seçenekleri
- Ketojenik diyet (özellikle çocuklarda)
- Vagus sinir stimülasyonu
- Derin beyin stimülasyonu
- Responsif nörostimülasyon
Sık Sorulan Sorular
Epilepsi cerrahisi kimlere uygulanabilir?
Epilepsi cerrahisi, en az iki uygun antiepileptik ilaç tedavisine rağmen nöbetleri kontrol altına alınamayan, nöbet odağı belirgin ve cerrahi ile çıkarılması mümkün olan hastalara uygulanır. Ayrıca, cerrahinin getireceği risklerin, nöbetlerin yol açtığı risklerden daha az olması gerekmektedir.
Epilepsi tamamen geçer mi?
Epilepsi hastalarının önemli bir kısmında uygun tedavi ile nöbetler tamamen kontrol altına alınabilmektedir. Bazı epilepsi türleri (özellikle çocukluk çağında görülen bazı idyopatik epilepsiler) zamanla kendiliğinden düzelebilir. İlaç tedavisine yanıt vermeyen dirençli epilepside ise cerrahi tedavi ile nöbetlerin tamamen kontrol altına alınması mümkün olabilmektedir.
Ameliyattan sonra nelere dikkat etmek gerekir?
Epilepsi cerrahisi sonrası hastaların ilaç tedavisine belirli bir süre devam etmeleri gerekir. Nöbetlerin kontrol altına alınması durumunda ilaçlar kademeli olarak azaltılabilir. Ameliyat sonrası düzenli takipler, nörolojik değerlendirmeler ve gerektiğinde EEG çekimleri önem taşır. Ayrıca, hastaların uyku düzenine dikkat etmesi, aşırı alkol tüketiminden kaçınması ve stres yönetimi önemlidir.
Epilepsi genetik midir?
Bazı epilepsi türleri genetik yatkınlık gösterebilir, ancak çoğu epilepsi vakası kalıtsal değildir. Epilepsi hastalarının birinci derece akrabalarında epilepsi görülme riski genel popülasyona göre biraz daha yüksektir, ancak bu risk genellikle düşüktür.
Epilepsi ile Yaşam
Epilepsi tanısı alan kişilerin yaşam tarzında bazı düzenlemeler yapması gerekebilir. Ancak uygun tedavi ve önlemlerle epilepsi hastaları normal, aktif ve üretken bir yaşam sürdürebilirler.
Önemli Öneriler
- İlaçları düzenli ve zamanında alın
- Yeterli ve düzenli uyuyun
- Aşırı alkol tüketiminden kaçının
- Stresi yönetmeyi öğrenin
- Nöbet tetikleyicilerinizi tanıyın ve bunlardan kaçının
- Düzenli nörolojik kontrollere gidin
- Epilepsi hakkında bilgi sahibi olun ve çevrenizi bilgilendirin
Epilepsi, uygun tedavi ve yönetimle kontrol altına alınabilen bir hastalıktır. Doğru tedavi ve destekle epilepsi hastaları eğitimlerine, iş hayatlarına ve sosyal aktivitelerine başarılı bir şekilde devam edebilirler.